ΖΑΓΟΡΙ: Το παραδοσιακό ορεινό χωριό της Βίτσας

Έχουν βρεθεί σημαντικά προϊστορικά ευρήματα, ενώ υπάρχουν και βυζαντινά μνημεία!
Η Βίτσα είναι ορεινός οικισμός στο βόρειο τμήμα του νομού Ιωαννίνων. Βρίσκεται στο κεντρικό Ζαγόρι, στην είσοδο του φαραγγιού του Βίκου και στις νοτιοανατολικές πλαγιές της κορυφής Στούρος. Το χωριό είναι κτισμένο σε υψόμετρο 960 μέτρων και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής δομής των χωριών της περιοχής με τα αρχοντικά, τα πέτρινα καλντερίμια, τις πολλές εκκλησίες και την πλατεία με τον μεγάλο πλάτανο, αναπόσπαστο στοιχείο όλων των πλατειών της περιοχής. Απέχει 37 χλμ. από την πόλη των Ιωαννίνων. Το τοπωνύμιο Βίτσα προέρχεται από το σλαβικό «bezati» που σημαίνει τρέχω, ρέω ορμητικά και την κατάληξη -ica. Οι δύο συνοικίες Βίτσας και Μονοδενδρίου αποτελούσαν, πριν από την άλωση της Ηπείρου από τους Τούρκους και μέχρι το 1753, μια κοινότητα που ονομαζόταν Βεζίτσα και αργότερα Βεΐτσα, Βίτσα και Βίτσες. Το 1820 οι τρεις μαχαλάδες χωρίζονται σε ξεχωριστές κοινότητες: στο Μονοδένδρι που ονομαζόταν Άγιος Γεώργιος, η Άνω Βίτσα που ονομαζόταν Άγιος Νικόλαος και η Κάτω Βίτσα που ονομαζόταν Κάτω Παναγία. Το 1919 η Άνω και Κάτω Βίτσα ενώθηκαν σε μία κοινότητα, τη Βίτσα. Οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων στρέφονται γύρω από την κτηνοτροφία και τον αγροτουρισμό. Σημαντικά προϊστορικά ευρήματα έχουν ανασκαφεί στο βορειοδυτικό τμήμα του οικισμού. Στη θέση «Γενίτσαρη», ανάμεσα στις κοινοτικές περιοχές Βίτσας και Μονοδενδρίου, υπάρχει ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς που έχουν ανακαλυφθεί στη γύρω περιοχή. Είναι ένας μικρός κτηνοτροφικός οικισμός με δύο παρακείμενα νεκροταφεία, το Νότιο (151 τάφοι) και το Βόρειο (26 τάφοι), με διάρκεια ζωής από τον 9ο-8ο π.Χ. αιώνα ως τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Σημαντικά μνημεία είναι ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (1554), του Αγίου Νικολάου (1619) και των Ταξιαρχών (1607) και το γεφύρι του Μίσσιου πάνω από τον ποταμό Βοϊδομάτη.